Pavle Apolonovič Rovinski (1831–1916) bio je ruski istoričar, etnograf i geograf, koji je veći deo svog života posvetio proučavanju Crne Gore i njenog naroda. Kao jedan od najvažnijih stranih istraživača Crne Gore u 19. veku, Rovinski je ostavio neizbrisiv trag u crnogorskoj kulturi i nauci. Njegovo monumentalno delo, koje se zasniva na dugogodišnjem boravku u Crnoj Gori, sadrži dragocene informacije o istoriji, etnografiji, običajima i načinu života Crnogoraca tog vremena.

Rovinski je prvi put posetio Crnu Goru 1879. godine, nakon Berlinskog kongresa, i odmah se zaljubio u ovaj narod i krajolik. Vraćao se više puta i ukupno je u Crnoj Gori proveo skoro 20 godina. Putovao je kroz različite delove zemlje, beležeći sve što je video i čuo – od običaja, narodnih predanja i mitova, do prirodnih karakteristika crnogorskog pejzaža. Njegov rad na terenu bio je impresivan, jer je u detalje opisivao svakodnevni život, arhitekturu, nošnje, i porodične odnose.

Jedno od njegovih najvažnijih dela je „Crna Gora u prošlosti i sadašnjosti“, u kojem je, osim istorijskih i geografskih podataka, prikazao i političke prilike u Crnoj Gori tokom druge polovine 19. veka. Ova knjiga smatra se dragocenim izvorom za proučavanje crnogorske prošlosti, jer pruža sveobuhvatan uvid u tadašnju stvarnost.

Rovinski je bio veliki prijatelj crnogorskog naroda, a njegovo prijateljstvo sa knezom Nikolom I Petrovićem značajno je doprinelo rusko-crnogorskim vezama u tom periodu. Njegova posvećenost Crnoj Gori bila je toliko velika da je, nakon njegove smrti, 1916. godine, sahranjen u Crnoj Gori, u znak zahvalnosti crnogorskog naroda.

Arheološko nalazište Duklja, takođe poznato kao Doclea, nalazi se blizu Podgorice, glavnog grada Crne Gore. Ovo nalazište predstavlja ostavštinu antičkog grada koji je bio važan centar tokom rimskog perioda. Duklja se nalazi na desnoj obali reke Morace, a njeni ostaci datiraju iz 1. veka nove ere.

Duklja je osnovana kao rimski grad na mestima prethodnih naselja ilirskih plemena. Tokom svoje istorije, grad je postao značajno urbano središte, koje je imalo stratešku ulogu u rimskoj provinciji Praevalitana. Njegova važnost se povećala nakon što je postao prestonica ove provincije u 3. veku.

Tokom arheoloških istraživanja, koja su započela u 20. veku, otkrivene su brojne značajne strukture i artefakti, uključujući:

• Ulice i zgrade: Sačuvani su ostaci urbanih ulica, javnih i privatnih zgrada, kao što su domovi, hramovi i trgovine.
• Hramovi: Istraživanja su pokazala postojanje više hramova posvećenih različitim rimskim bogovima.
• Kamenici i mozaici: Pronađeni su elegantni mozaici sa prikazima mitoloških i svakodnevnih scena, koji svedoče o bogatoj umetničkoj tradiciji.
• Ostaci infrastrukture: Ostaci akvadukta i drugih građevinskih struktura ukazuju na razvijenu infrastrukturu koja je postojala u gradu.

Arheološki nalazi ukazuju na to da je Duklja bila živahno mesto, sa raznovrsnim društvenim i ekonomskim životom. Građani su se bavili poljoprivredom, trgovinom i zanatstvom. Grad je bio mesto susreta različitih kultura, što je doprinelo njegovoj bogatoj kulturnoj baštini.

Duklja je danas važan arheološki lokalitet koji privlači istraživače, turiste i istorijske entuzijaste. Istraživanja se nastavljaju, a nalazište je otvoreno za posetioce, pružajući uvid u bogatu istoriju i kulturno nasleđe Crne Gore. Arheološki muzej u Podgorici takođe sakuplja i čuva artefakte pronađene na ovom i drugim nalazištima, čime se doprinosi očuvanju istorije regiona.

Duklja je, stoga, važan deo kulturne i istorijske baštine Crne Gore, koji svedoči o njenoj složenoj prošlosti i značaju u kontekstu rimskog carstva.

Urbanizam i arhitektura

U Duklji su pronađeni ostaci rimskih zgrada, uključujući forum (trg), terme, vile i nekoliko hramova. Grad je bio podijeljen na pravilne ulice, što je bio karakterističan rimski urbanistički stil. Forum je bio centralno mjesto javnog i političkog života, gdje su se održavali skupovi, trgovina i sudske rasprave.

Jedan od najimpresivnijih arheoloških nalaza u Duklji su ostaci mozaika i kameni reljefi, koji ukazuju na visok stepen umjetničkog izraza i uticaj rimske kulture. Rimski stil gradnje, sa lukovima i stubovima, jasno se može vidjeti u arhitektonskim ostacima. Akvadukt, koji je snabdijevao grad vodom, svjedoči o naprednoj rimskoj tehnologiji.